Qormo Wacyigelin ah | Waa Maxay Caabuqa Corona? Calaamadahee lagu gartaa? Sidee looga hortagi karaa?

Waa Qormo Wacyigelin ah oo ku saabsan Cudurka Safmarka ee Coronavirus ama Covid-19 oo saamayn ba'an ku yeeshay guud ahaan caalamka ayadoo Soomaaliya ay kamid tahay wadamada uu ku faafay. 

Dulmar

Caabuqa Corona ama (Coronaviruses) wuxuu kamid yahay kooxda Caabuqyada ee sababa xanuunno ay kamid yihiin Hargabka Caadiga ah, Dhibaato ku timaadda Habdhiska Nudeyaasha Neefsashada oo afka qalaad loogu yaqaano severe acute respiratory syndrome (SARS) and Xanuunka Oofwareenka ee Bariga Dhexe oo afka qalaad lagu yiraahdo Middle East respiratory syndrome (MERS). Sanadkii 2019 Dalka Shiinaha ayaa waxaa laga helay Caabuq Cusub oo dadka ku keena Xanuun aad u faafa.

Caabuqan cusub ayaa loo bixiyay magaca Corona Virus ama COVID-19 oo ah sanadka 2019 dhammaadkiisa in la ogaaday.
Kiisas la xiriira Caabuqan  COVID-19 ayaa ku fiday dalal aad u tiro badan oo ay kamid yihiin Ameerika, Dalal badan oo Yurubta ka tirsan ayadoona maalmihii ugu dambeeyay uu soo gaaray Afrika gaar ahaan wadamada Nigeria, Ethiopia, Rwanda, Kenya iyo 4 kiisas kale oo xanuunkan looga shakisan yahay oo laga helay dalkeena Soomaaliya.

Hay’adda Caafimaadka Adduunka ee WHO iyo hay’ado kale ayaa indhaha ku hayaa Xawaaraha faafidda baahsan ee uu xanuunkan ku socdo. Waxay sidoo kale ay had iyo jeer soo saaraan macluumaadka Corona Virus oo ay ku baahinayaan ilo wareedyada adduunka oo ay baraha bulshadana qayb ka yihiin. Hay’adahan ayaa sidoo kale soo saaray tallooyin la xiriira sida looga hortago loona daweeyo xanuunkan.

Calaadamaha Lagu Garto

Calaamadaha ama tilmaamaha lagu garto COVID-19 waxay soo muuqanayaan 2 ilaa 14 Maalmood kadib marka uu qofku qaado. Calaamadihiisa waxaa kamid ah:

1. Qandho
2. Qufac
3. Neefta oo yaraata ama Neefsashada oo qofka dhibta. 

Darnaashiyaha Calaamadaha Caabuqa COVID-19 waxay noqon karaan kuwo fudud iyo kuwo aad u daran. Dadka da’doodu wayn tahay ama dadka xanuunada kale la nool sida Wadno xanuunka, ayaa aad ugu nugul halista cudurkan inuu ku dhaco.
Xanuunka Caabuqa Corona ayaa la moodaa mararka qaar inuu waxba kaga duwanayn Hargabka caadiga ah.

Xilliga Ku Haboon inaad Dhakhtar u tagto

La xiriir goobaha caafimaadka ama dhakhtarkaaga durba marka aad isku aragto calaamadaha Caabuqa COVID-19 ama marka dadka kuu dhow laga helo caabuqan. U sheeg dhakhtarkaaga haddii xilli dhow aad safar ku tagtay dalalka uu saameeyay xanuunkan. Dhakhtarka intaadan gaarin usii sheeg oo sii war geli si goobta aad tageyso laguugu diyaariyo dadka kalena laga fogeeyo.

Maxaa Sababa

Ilaa iyo hadda si sax ah looma oga sida uu ugu soo gudbay bani’aadanka. Waxaa ogaaday keliya sida ay dadka isugu gudbiyaan inay kamid tahay marka ay isu dhowaadaan ama is taabtaan. Waxaa loo badinayaa in hindhisada qofka xanuunka qaba kasoo baxda u gudbiso qof kale ee fayow.

Halista

Halista in qofku qaado caabuqan ayaa ku imaan karta:

1. Inaad mardhow u socdaashay amaba aad ku nooshahay deegaan oo ku faafayo cudurka COVID-19
2. Inaad la macaamishay ama aad u dhowaatay qof uu xanuunka saameeyay, sida qof ehelkaaga kamid ah ama asxaabtaada.

Ka Hortagga

Maadaama aysan jirin talaal loogaga hortagayo inuu qofka qaado Caabuqan Coronavirus, waxaad qaadi kartaa tallaabooyin aad ku yareyn karto halisaha in uu ku soo gaaro caabuqa. Hay’adda Caafimaadka Adduunka ee WHO iyo Xarunta Ka hortagga Cudurada ee Ameerika CDC ayaa ku taliyay tallaabooyinka soo socda si looga hortago khatarta cudurkan, waxaana kamid ah:

1. In gacmaha lagu meyro Biyo ito Saabuun ama Jeermis dileyaasha ay aalkulada ku jirto
2. Inaad gacantaada ku daboosho Afka iyo Sanka marka aad qufaceyso ama hindhisooto.
3. Ka fogow taabashada Indhaha, Sanka iyo Afka marka ay gacmahaagu nadiif ahayn
4. Ka fogow qofwalba oo xanuunsanaya
5. Haddii aad xanuunsan tahay Dadka kale hala wadaagin Alaabaha la isticmaalo sida Ookiyaalaha, maacuunta, jiifka iyo alaabaha guryaha  
6. Nadiifi meelaha ay marwalba gacmahaagu taabanayaan
7. Gurigaaga haka bixin hana aadin goob shaqo, waxbarasho iyo meelaha ay dadku isugu imaanayaan

WHO ayaa sidoo kale ku talisay:

• In laga fogaado cunista hilibka ceyriin ama aan si fiican loo Karin
• In laga fogaado taabashada xayawaanada nool

Safarada

Hadii aad qorsheyneyso inaad aado safar dibadda ah, marka hore iska hubi mareegaha websiteyada WHO iyo CDC si aad u hesho macluumaadkii u dambeeyay. Sidoo kale raadso talo caafimaad si laguu siiyo warbixinada caafimaad ee meesha aad u safreyso.

Maxaa Nala Gudboon Soomaali Ahaan?

Muwaadinkasta oo Soomaali ah waajib ayaa ka saaran inuu qayb ka qaato wacyigelinta bulshada uu la nool yahay. Fadlan Walaal la wadaag asxaabtaada oo qayb ka noqo dadaalada lagu wacyigelinayo bulshada. 
Fadlan qaybta hoose ee faalooyinka ku soo gudbi wixii talo ama tusaale ah ee aad isleedahay tallaabooyinka la gudboon Dowladda iyo Shacabka inay qaadaan si looga hortago halista daran ee Xanuunkan Caabuqa Corona?

Waxaa Qoray Macalin Ifiye